1.1. Estonya Emeklilik Sisteminin Genel Yapısı: Birinci, İkinci ve Üçüncü Sütun Sistemleri
Estonya’nın emeklilik sistemi üç sütunlu bir yapıya sahiptir sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu üç sütun (pilar) aşağıdaki gibidir:
- Birinci Sütun (Devlet Emekliliği): Zorunlu devlet emeklilik sistemidir ve sosyal vergi (sotsiaalmaks) gelirlerinden finanse edilir. Çalışanların brüt maaşlarından işveren tarafından ödenen sosyal verginin bir kısmı devlet emeklilik fonuna gider sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu emeklilik, “pay-as-you-go” prensibiyle yürür ve Sosyal Sigorta Kurumu (Sotsiaalkindlustusamet) tarafından yönetilir.
- İkinci Sütun (Zorunlu Bireysel Emeklilik): 2002’den itibaren uygulanmaya başlanmış olan zorunlu katkılı emeklilik sistemidir. Çalışanların brüt maaşından belirli bir kesinti (%2) yapılırken, devlet de sosyal vergiden %4’lük bir pay ekleyerek bu fona aktarır. Böylece ikinci sütun, hem çalışan katkısı hem de sosyal vergi katkısıyla oluşturulan bir birikimli emeklilik hesabıdır sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu fonlar özel emeklilik fonlarında değerlendirilir ve getirileri kişinin emeklilik birikimine yansır.
- Üçüncü Sütun (Gönüllü Ek Emeklilik): Tamamen gönüllü olarak katılınan, kişisel tasarruf ve yatırımlara dayalı emeklilik planıdır. Çalışanlar veya işverenleri, gelirden bağımsız şekilde istedikleri tutarda üçüncü sütun emeklilik fonlarına katkı yapabilirler. Üçüncü sütundaki birikimler, seçilen fonların getirisinden etkilenir ve devletin zorunlu sistemleriyle doğrudan ilişkili değildir sotsiaalkindlustusamet.ee. Katılımcılar, birikimlerini yönetmek ve çekmek konusunda esneklik sahibidir.
Her üç sütun da emeklilik gelirine katkı sağlayabilir. Estonya sisteminin önemli bir özelliği, her sütundan emekliliğin ayrı ayrı talep edilebilmesidir. Örneğin, bir kişi birinci sütundan (devlet sistemi) emekli olma yaşına geldiğinde devlet emekliliğini almaya başlayabilir, ancak isterse ikinci veya üçüncü sütundaki birikimlerini daha sonra kullanabilir. Benzer şekilde, kişi ikinci/üçüncü sütundaki birikimini çekse bile devlet emekliliği hakkı etkilenmez sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu esneklik sayesinde bireyler, emeklilik planlamalarını kendi ihtiyaçlarına göre ayarlayabilmektedir.
2. Estonya’da Çalışan Türk Expatların Emeklilik Hakkı ve Koşulları
Estonya’da yasal olarak çalışmaya başlayan herkes, çalışmanın ilk gününden itibaren Estonya sosyal güvenlik ve emeklilik sistemine dahil olur. İşveren, yabancı uyruklu çalışanlar için de maaş üzerinden sosyal vergi öder ve bu sayede çalışanın emeklilik sigortası primi yatırılmış olur. Estonya mevzuatı uyarınca, vatandaşlık veya kalıcı ikamet statüsü fark etmeksizin tüm sigortalılar eşit muamele görür; yalnızca Estonya vatandaşı olmadıkları veya daimî ikametleri bulunmadığı gerekçesiyle kimse emeklilik hakkından mahrum bırakılamaz sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu nedenle, bir Türk vatandaşı Estonya’da ister bir gün ister birkaç yıl çalışmış olsun, ödediği primler emeklilik birikim süresine (pensionable service) eklenir ve yerli çalışanlarla aynı şartlarda değerlendirilir.
Ancak emeklilik maaşı almaya hak kazanmak için yalnızca çalışmış olmak yeterli değildir. Estonya’da yaşlılık (yaşlılık aylığı) emekliliğine hak kazanmanın temel şartları şunlardır:
- Emeklilik yaşına ulaşmak: Estonya’da kademeli olarak artırılan emeklilik yaşı, örneğin 2025 yılında yaklaşık 64’tür (doğum tarihine göre değişir). Kişi, yürürlükteki yasal emeklilik yaşına gelmelidir sotsiaalkindlustusamet.ee.
- Asgari prim ödeme süresini tamamlamak: Emeklilik yaşına gelindiğinde en az 15 yıl süreyle emeklilik sigortası primine sahip olmak gereklidir sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu, Estonya’da veya uluslararası anlaşmalar kapsamında tanınan sürelerin toplamı olarak hesaplanır. Dolayısıyla, Estonya’da örneğin sadece 1 gün dahi çalışmış bir Türk expat, o 1 günün primini kazanmış olur ancak Estonya’dan bir yaşlılık aylığı hakkı doğabilmesi için toplam prim süresinin 15 yıla ulaşması gerekir. Prim gün sayısı bu minimum eşiğin altındaysa, kişi normal vanaduspension (yaşlılık aylığı) alamaz.
- Başvuru ve belge sunumu: Emeklilik yaşına gelen ve yeterli hizmet süresine sahip kişi, Sosyal Sigorta Kurumu’na başvurarak Estonya emekliliğini talep edebilir. Başvuru sırasında kimlik ve çalışma sürelerini gösterir belgeler istenir.
Çalışma süresi 15 yılın altında kalanlar için Estonya, sosyal koruma amacıyla “Ulusal Emeklilik” (Rahvapension) adı verilen bir uygulama yürütmektedir. Şayet bir kişi emeklilik yaşına gelmiş ancak yeterli prim yılı birikimi olmadığı için normal yaşlılık aylığına hak kazanamıyorsa, belirli ikamet şartlarını sağlamak koşuluyla ulusal emeklilik maaşı alabilir. Ulusal emeklilikten yararlanma şartları şunlardır:
- Kişi emeklilik yaşına ulaşmış olmalıdır.
- Kişinin Estonya’da emeklilik sigortası kapsamında sayılan en az 15 yıllık çalışma süresi yoktur.
- Kişi, emeklilik başvurusundan hemen önceki 5 yıl boyunca kesintisiz olarak Estonya’da ikamet etmiş olmalıdır sotsiaalkindlustusamet.ee.
- Kişi başka bir ülkeden emeklilik aylığı almıyor olmalıdırsotsiaalkindlustusamet.ee.
Bu koşulları sağlayanlara, devlet tarafından belirlenen sabit tutarda bir ulusal emeklilik aylığı bağlanır (2023 itibariyle yaklaşık 393 Euro)sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee. Özellikle uzun süre Estonya’da çalışmamış (prim süresi yetersiz) ancak yaşamının son yıllarını Estonya’da geçirmiş kişiler için bir asgari güvence niteliğindedir. Dikkat: Ulusal emeklilik alabilmek için son 5 yıl Estonya’da ikamet şartı olduğundan, çalışmasını Estonya’da tamamlayıp emeklilik çağından önce Türkiye’ye dönen bir kişi bu ulusal emekli aylığı hakkından yararlanamaz sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu durumda, eğer Estonya’daki prim süresi 15 yılı bulmuyorsa, o kişi Estonya’dan herhangi bir yaşlılık aylığı elde edemeyebilir. Yeterli prim birikimi yoksa ve ulusal emeklilik için ikamet şartı da sağlanmıyorsa, ödenmiş primler karşılığında Estonya tarafından bir emeklilik maaşı ödenmesi söz konusu olmaz.
Özetle, Estonya’da çalışan tüm Türk expatlar emeklilik sistemine dahil olup ileride emekliliğe hak kazanma potansiyeline sahiptir; ancak emeklilik maaşı hakkı için emeklilik yaşı ve asgari prim günü şartı aranır. Bir gün dahi çalışmış olsalar prim süreleri kayıt altına alınır. Emeklilik yaşına gelindiğinde bu süreler tek başına yeterli olmazsa, aşağıdaki bölümlerde açıklanan hizmet birleştirme yöntemleriyle eksik süreler tamamlanabilir veya kişi Estonya’da yerleşik ise ulusal emeklilikten faydalanabilir.
3. Türkiye ile Estonya Arasında Hizmet Birleştirme: Sosyal Güvenlik Anlaşması, Prim Transferi ve Emeklilikte Hizmet Sürelerinin Tanınması
Türkiye’nin birçok ülke ile ikili sosyal güvenlik anlaşmaları bulunmaktadır. Bu anlaşmalar, taraf ülkelerde çalışmış kişilerin sigortalılık sürelerinin birleştirilmesine ve emeklilik haklarının korunmasına imkan tanır csgb.gov.trcsgb.gov.tr. Ancak Türkiye ile Estonya arasında halihazırda böyle bir sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmamaktadır. Estonya Sosyal Sigorta Kurumu’nun “lepinguriigid” (anlaşmalı ülkeler) listesinde Estonya’nın ikili sosyal güvenlik anlaşması imzaladığı ülkeler sıralanmıştır; bu listede Türkiye yer almamaktadır sotsiaalkindlustusamet.ee. Estonya, genellikle AB üyesi olmayan bazı ülkelerle anlaşmalar yapmıştır (örneğin Ukrayna, Rusya, Kanada vb.), ancak Türkiye ile bir anlaşma imzalanmamıştır.
Dolayısıyla, Türkiye ve Estonya’daki çalışma sürelerinin doğrudan birleştirilmesi hukuken mümkün değildir. Bir kişi hem Türkiye’de hem Estonya’da çalışmışsa, her ülkenin emeklilik kurumu kendi mevzuatına göre ayrı ayrı değerlendirme yapar. İki ülke arasında anlaşma olmadığı için, Estonya’daki prim süreleri Türk sosyal güvenlik sistemine otomatik olarak eklenemez ya da tersi durumda Türk prim günleri Estonya’da hesaba katılamaz. Bu durumda, kişi her ülkede kazandığı haklar çerçevesinde iki ülkeden ayrı ayrı emeklilik aylığı almayı hedefleyebilir: Örneğin, Estonya’da en az 15 yıl çalışıp emeklilik yaşına ulaşırsa Estonya’dan, ayrıca Türkiye’de de en az 5400 gün (veya ilgili kanuna göre gerekli süre) prim ödemişse Türkiye’den emekli aylığı bağlatabilir. Bu senaryoda her ülke kendi ödediği primlere karşılık gelen kısmı öder; zira anlaşma yokluğunda tek birleştirme yöntemi, kişinin her iki ülkede ayrı ayrı emeklilik koşullarını yerine getirmesidir.
İkili anlaşma bulunmadığı için prim transferi ya da prim iadesi gibi mekanizmalar da yoktur – örneğin Estonya’da ödenen primlerin Türkiye’ye aktarılması mümkün değildir. Aynı şekilde, emeklilikte hizmet süresi tanınması da yalnızca AB içi mevzuat veya ikili anlaşmalar çerçevesinde olur; Türkiye-Estonya özelinde böyle bir tanıma yoktur.
Bununla birlikte, Türk vatandaşlarının yurt dışındaki çalışmalarını Türkiye’de emeklilik hesabına dahil etmelerinin bir yolu bulunmaktadır: Yurtdışı hizmet borçlanması. 3201 sayılı kanun gereğince, Türkiye ile sosyal güvenlik anlaşması imzalanmış olsun veya olmasın, yurt dışında çalışmış Türk vatandaşları bu sürelerini borçlanarak Türkiye’de geçmiş hizmet olarak saydırma hakkına sahiptir sgk.gov.tr. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) resmi sitesinde belirtildiği üzere, Türk vatandaşı olan (veya izinle vatandaşlıktan çıkmış mavi kart sahipleri olan) kişiler, yurt dışında geçen sigortalı çalışma sürelerini belgeleyerek ve başvuru yaparak, bu süreleri Türkiye’de emekliliklerine dahil edebilirler sgk.gov.trsgk.gov.tr. Bu işlemde SGK, belirlenen bir prim tutarının başvuru sahibi tarafından ödenmesi karşılığında, örneğin Estonya’da çalışılan süreyi Türkiye’de prim gününe çevirir. Böylece Estonya’da diyelim 5 yıl çalışmış bir Türk vatandaşı, Estonya’dan emeklilik hakkı elde edemeyecek olsa bile (15 yıl şartını doldurmadığı için), bu 5 yılı Türkiye’de borçlanarak kendi SGK prim günlerine ekletebilir ve Türkiye’deki emeklilik hesabını tamamlayabilir.
Özetle, Türkiye-Estonya arasında doğrudan hizmet birleştirmesi yapan bir sosyal güvenlik anlaşması yoktur sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu nedenle, iki ülkedeki hizmetlerin tek bir emeklilik hesabında toplanması mümkün değildir. Türk expatlar, Estonya’daki hizmetlerini Türkiye’de değerlendirmek isterlerse, sosyal güvenlik anlaşmasına gerek kalmadan SGK’nın sunduğu yurtdışı borçlanma imkanından yararlanabilirlersgk.gov.tr. Aynı şekilde, Estonya’da çalışmış ve orada emeklilik koşullarını kısmen sağlamış bir kişi, ileride Estonya’dan emekli maaşı alamayacak durumdaysa (örneğin 15 yıl altı çalışma), Türkiye’deki emekliliğini borçlanma ile kurtarma yoluna gidebilir. Öte yandan, her iki ülkede de ayrı ayrı yeterli hizmet süresi varsa, iki ülkeden bağımsız emeklilik aylıkları alınabileceğini unutmamak gerekir.
4. Diğer AB Ülkelerinden Estonya’ya Taşınan Türk Vatandaşlarının Hizmet Birleştirme Hakları – AB Koordinasyon Kuralları Kapsamında Estonya’nın Uygulamaları
Estonya, Avrupa Birliği (AB) üyesi bir ülke olarak AB sosyal güvenlik koordinasyon mevzuatına tabidir. AB içerisinde çalışanların serbest dolaşım hakkını güvence altına almak için, üye ülkelerin sosyal güvenlik sistemleri 883/2004 sayılı AB Tüzüğü ile koordine edilmektedir sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee. Bu koordinasyon kuralları, birden fazla AB ülkesinde çalışmış kişilerin emeklilik ve diğer sosyal güvenlik haklarının korunmasını amaçlar. Özellikle emeklilik alanında, AB mevzuatı hizmet sürelerinin toplamını (toplulaştırılmasını) ve kazanılmış hakların transferini öngören ilkeler getirmiştir sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee.
Önemle belirtilmelidir ki, AB sosyal güvenlik koordinasyon kuralları, yalnızca AB üyesi ülkeler (ve ayrıca Norveç, İzlanda, Lihtenştayn, İsviçre gibi Avrupa Ekonomik Alanı ülkeleri) arasında uygulanır sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu kurallar, milliyet gözetmeksizin, AB ülkesi vatandaşları ile AB’de yasal olarak ikamet eden üçüncü ülke vatandaşlarını kapsar sotsiaalkindlustusamet.ee. Yani bir Türk vatandaşı, AB üyesi bir ülkede çalıştığında, o ülkenin sosyal güvenlik sistemine dahil olur ve daha sonra başka bir AB ülkesine (örneğin Malta’dan Estonya’ya) taşınıp çalışmaya devam ederse, Avrupa Birliği mevzuatı uyarınca her iki ülkedeki sigortalılık süreleri toplam olarak değerlendirilir. Bu kapsamda uygulanan temel prensipler şunlardır:
- Eşit Muamele: AB içinde, başka ülke vatandaşı veya üçüncü ülke vatandaşı olmak nedeniyle sosyal güvenlik haklarında ayrımcılık yapılamaz. Her çalışan, çalıştığı ülkenin vatandaşlarıyla eşit haklara sahiptir sotsiaalkindlustusamet.ee.
- Tek Ülke Mevzuatının Geçerliliği: Kişi aynı anda sadece tek bir ülkenin sosyal güvenlik sistemine tabi olur (genellikle fiilen çalıştığı ülke)sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu, prim ödemelerinin çifte ödenmemesini sağlar.
- Sigorta Sürelerinin Birleştirilmesi: Bir kişinin farklı AB ülkelerinde geçen tüm sigortalı çalışma süreleri, emeklilik hakkı hesaplanırken bir araya getirilir (toplanır)sotsiaalkindlustusamet.ee. Örneğin, bir Türk vatandaşı 5 yıl Malta’da, 10 yıl Estonya’da çalışmışsa, Estonya’da emeklilik başvurusu yaparken toplam 15 yıl hizmeti varmış gibi değerlendirilir. Böylece Estonya’da tek başına yeterli olmayan 10 yıllık süre, AB kuralı sayesinde Malta’daki 5 yıl ile birleşerek 15 yıl kriterini karşılayabilir.
- Orantılı (Pro-rata) Emeklilik Aylığı: Hizmet birleştirme, her ülkenin kendi payına düşen süre için ayrı emekli maaşı ödemesine engel değildir. Aksine, her ülke kendi mevzuatına göre hak kazanılan süre için kısmi bir emekli aylığı hesaplar. Yukarıdaki örnekte Malta 5 yılın, Estonya 10 yılın karşılığını ayrı ayrı ödeyecektir. Sonuçta kişi iki ülkeden, her birinde çalıştığı dönemle orantılı tutarlarda emekli maaşı alabilir. AB koordinasyonu, bu sürecin sorunsuz işlemesini ve toplamda kişinin tüm haklarını almasını temin eder.
Somut olarak, Türk vatandaşları AB ülkelerinde çalıştıklarında, AB düzenlemeleri uyarınca hakları korunur. Örneğin, Malta’da çalışmış bir Türk vatandaşı Estonya’ya taşındığında, Malta’daki prim ödeme süreleri Estonya’daki emeklilik başvurusu sırasında dikkate alınacaktır. Estonya Sosyal Sigorta Kurumu bu koordinasyonu, AB’nin ilgili tüzüklerine uygun şekilde gerçekleştirir. Sotsiaalkindlustusamet’in açıkladığı üzere, AB ülkeleri arasında emekli maaşlarının ödenmesi 883/2004 ve 987/2009 sayılı tüzükler kapsamında yürütülür ve bu düzenlemeler yaşlılık (emeklilik) aylıklarını da kapsar sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu tüzüklerin uygulama alanı, yukarıda belirtildiği gibi, uluslararası çalışanların sigorta dönemlerini birleştirmeyi ve emeklilik haklarının “ihracını” (export) sağlamayı içerir. Nitekim, Estonya’da kazanılan bir emeklilik hakkı, kişi emekli olduktan sonra başka bir ülkeye yerleşse bile ödenmeye devam eder; aynı şekilde, diğer AB ülkesinde kazanılan hak da Estonya’da ikamet edilse bile kaybedilmez sotsiaalkindlustusamet.ee.
Özetle, bir Türk vatandaşı AB içerisinde birden fazla ülkede çalışmışsa (örneğin önce Malta, sonra Estonya), Estonya’da emeklilik başvurusu yaparken AB koordinasyon kuralları devreye girer. Bu kişi, Estonya’daki emeklilik şartlarını tek başına sağlamasa dahi, Malta’da geçen sigortalı sürelerinin eklenmesiyle Emeklilik Hizmet Süresi şartını tamamlayabilir sotsiaalkindlustusamet.ee. Estonya, AB mevzuatına uygun olarak bu süreleri birleştirip emeklilik hakkını saptamakla yükümlüdür. Burada önemli bir nokta: AB’nin üçüncü ülke vatandaşlarına ilişkin 1231/2010 sayılı Tüzüğü, sadece AB içindeki hareketlilik için geçerlidir; Türkiye gibi AB dışı bir ülkede geçen süreler bu kapsamda değerlendirilmez sotsiaalkindlustusamet.ee. Yani bir Türk vatandaşı için Almanya ve Estonya’daki süreler toplanabilirken, Türkiye’deki sürelerin AB mevzuatı ile toplanması mümkün değildir. Bu nedenle, Türkiye’deki çalışmalar için ancak ikili anlaşmalar (veya Türkiye’nin borçlanma sistemi) devreye girebilir ki Estonya ile böyle bir anlaşma olmadığı 3. bölümde belirtilmiştir.
Sonuç olarak, Estonya’nın AB koordinasyon kuralları çerçevesindeki uygulamaları, Türk vatandaşlarının AB üyesi ülkeler arasında hareketliliğinden doğan emeklilik haklarını korur. Bir Türk vatandaşı Estonya’ya başka bir AB ülkesinden gelmişse, önceki ülkedeki sigortalılık süreleri Estonya tarafından tanınır ve emeklilik hesabına dahil edilir sotsiaalkindlustusamet.ee. Bu sayede kişi, farklı ülkelerde çalışmış olsa bile emeklilik hak kaybı yaşamadan, toplam hizmet süresi üzerinden emekli olma imkanına kavuşur.
5. Estonya’da Emeklilik Hakkı Kazanmak İçin Gerekli Yasal Statüler
Estonya’da yasal statüye sahip olarak çalışmak, emeklilik hakkı kazanmanın ön koşuludur. Bir Türk vatandaşı, Estonya’da çalışabilmek için genellikle uygun bir oturum izni (temporary residence permit) veya kısa dönemli çalışma vizesi (D tipi vize) ile kayıtlı çalışma iznine sahip olmalıdır. Bu yasal zemin olmaksızın (örneğin kaçak ya da kayıtsız çalışarak) geçen süreler, ne Estonya’da ne de Türkiye’de sosyal güvenlik sistemine dahil edilebilir. Dolayısıyla, emeklilik hakkı kazanabilmek için kişinin Estonya’da “sigortalı” statüde çalışması gerekir – bu da ancak göçmenlik ve çalışma mevzuatına uygun bir izinle mümkündür.
Estonya’da uzun süreli kalış izni veya daimi oturum izni sahibi olmak, emeklilik primlerinin yatırılması bakımından ek bir avantaj ya da şart değildir; önemli olan, çalışma izninin olması ve sosyal verginin ödenmesidir. Geçici oturum izniyle birkaç yıl çalışan da, sürekli oturum hakkı almış biri de benzer şekilde emeklilik primlerini biriktirir. Estonya Sosyal Sigorta Kurumu, ülkede yasal olarak çalışan yabancıları, Estonya vatandaşlarıyla aynı kapsamda sigortalı saymaktadır sotsiaalkindlustusamet.ee. Yukarıda vurgulanan eşit muamele ilkesi gereği, çalışma izniyle çalışan bir Türk vatandaşı, emeklilik açısından Estonya’da yerleşik biriyle aynı hak ve yükümlülüklere sahiptir. Örneğin, sosyal vergi ödemek suretiyle emeklilik sistemine dahil olur, ileride emeklilik başvurusu yapma hakkı vardır ve Estonya’dan emekli aylığı almaya hak kazandığında, bu aylığı yurt dışında ikamet etse de alabilir sotsiaalkindlustusamet.ee.
Bununla birlikte, yasal statü konusu özellikle ulusal emeklilik (rahvapension) bağlamında önem kazanmaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi, ulusal emeklilikten yararlanmak için emeklilik yaşına gelmeden hemen önceki 5 yıl boyunca Estonya’da ikamet etmiş olmak şarttır sotsiaalkindlustusamet.ee. Oturum izni bu noktada devreye girer: Kişinin Estonya’da yasal olarak ikamet ettiğinin göstergesi oturum iznidir. Eğer bir expat, Estonya’da uzun yıllar çalışmış ancak emeklilikten önce ülkeyi terk etmişse (örneğin sadece çalışma vizesiyle belirli süre çalışıp dönmüşse), emeklilik yaşına geldiğinde Estonya’da ikamet şartını sağlayamayacağı için rahvapension hakkını kullanamaz. Dolayısıyla, “şirket vizesi ile uzun süre çalışmış ama oturum almamış” bir kişi, Estonya’da çalıştığı dönemde primlerini kazanmış olsa bile, emeklilik yaşında Estonya’da yaşamıyorsa ulusal emeklilik alamayacaktır. Bu kişinin Estonya’dan emekli maaşı alabilmesi için tek yolu, yeterli hizmet süresini (15 yıl) doldurup normal yaşlılık emekliliğine hak kazanmak ya da AB kapsamında başka ülkelerle sürelerini birleştirerek 15 yılı tamamlamaktır. Aksi takdirde, Estonya’da biriken prim süreleri emeklilik maaşına dönüşmeden kalabilir.
Örneğin, bir Türk vatandaşı Estonya’da bir şirket vizesi (D tipi vize ile kısa süreli çalışma izni) ile 2 sene çalışmış, ancak oturum iznine başvurmadan Türkiye’ye dönmüş olsun. Bu kişi 2 yıllık Estonya primini biriktirmiştir. İleride emeklilik yaşına geldiğinde Estonya’da sadece 2 yıl hizmeti olduğu için tek başına Estonya’dan emekli aylığı bağlanamaz (15 yıl şartı yok). Ulusal emeklilik için de son 5 yıl Estonya’da ikamet etmediği için uygun değildir. Eğer bu kişi daha sonra AB içinde başka bir ülkede çalışmamışsa veya toplam 15 yılı Estonya’da tamamlamamışsa, Estonya’daki 2 yıllık prim karşılığında Estonya’dan aylık alamayacaktır. Ancak Türkiye’de borçlanma yaparak bu 2 yılı Türkiye’deki prim günlerine ekletebilir (bölüm 3’te anlatıldığı gibi) ya da ileride Estonya’ya geri göç edip eksik süreyi tamamlamaya çalışabilir.
Öte yandan, oturum izni alarak uzun süre Estonya’da kalanlar için süreç daha elverişlidir. Geçici oturum iznini her yıl uzatarak uzun süre çalışan ve nihayetinde kalıcı oturum izni (pikaajaline elamisluba) alan bir expat, hayatını Estonya’da sürdürdüğü için ulusal emeklilik hakkını da kazanabilir. Eğer 15 yıl prim süresini dolduramasa bile, emeklilik yaşından önceki 5 yılı Estonya’da geçirmiş olacağı için devletten rahvapension talep edebilir sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee. Ayrıca, daimî ikamet sahibi olarak Estonya’da yaşamaya devam edeceği için emekli maaşını burada alıp yaşamını sürdürebilir. Ancak bu senaryoda bile, mümkünse 15 yıl prim süresini tamamlayarak normal yaşlılık aylığına hak kazanmak maddi açıdan daha avantajlı olacaktır (ulusal emeklilik tutarı oldukça düşüktür).
Sonuç olarak, Estonya’da emeklilik hakkı kazanmanın önündeki en önemli “yasal statü” koşulu, kişinin çalışmasını yasal zeminde gerçekleştirmesidir. Oturum izni (geçici veya daimî), çalışma izni veya kayıtlı çalışma vizesi ile çalışan Türk expatlar, Estonya sosyal sigorta sistemine dahildir ve emeklilik için prim kazanırlar. Yasal statüdeki farklılıklar (geçici oturum, daimî oturum, vize ile çalışma vs.) emeklilik priminin işleyişini etkilemez; fakat emeklilik yaşı geldiğinde ülkede ikamet ediyor olmak ulusal emeklilik gibi bazı haklar için gereklidir sotsiaalkindlustusamet.ee. Genel olarak, Estonya’da ne kadar uzun süre ve kesintisiz yasal çalışmaya dayalı ikamet sağlanırsa, emeklilik hakları o denli güçlü olacaktır. Bu nedenle, Estonya’da uzun vadeli kalmayı planlayan Türk expatların, mümkünse daimî oturum izni edinmeleri ve emeklilik yaşına dek Estonya’daki ikametlerini sürdürmeleri, emeklilik haklarını tam olarak kullanabilmeleri açısından faydalı olacaktır.
Kaynaklar:
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – Sosyal Güvenlik Anlaşmaları Genel Bilgicsgb.gov.tr (Türkiye’nin taraf olduğu anlaşmalar hakkında genel bilgiler).
Estonya Sosyal Sigorta Kurumu (Sotsiaalkindlustusamet) Resmi Web Sitesi – Emeklilik Sistemi Açıklamaları sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee
Estonya Sosyal Sigorta Kurumu – Emeklilik Türleri ve Koşulları sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee
Estonya Sosyal Sigorta Kurumu – AB Sosyal Güvenlik Koordinasyonu Bilgileri sotsiaalkindlustusamet.eesotsiaalkindlustusamet.ee
T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Resmi Web Sitesi – Yurtdışı Hizmet Borçlanması İşlemleri sgk.gov.tr
Estonya Sosyal Sigorta Kurumu – İkili Anlaşmalar ve Yabancı Ülke Emeklilikleri sotsiaalkindlustusamet.ee
Yasal Uyarı ve Bilgilendirme:
Bu makale yalnızca genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. İçeriğinde yer alan bilgiler, Estonya emeklilik sistemiyle ilgili genel bir çerçeve sunmakta olup, bireysel durumunuza özel hukuki veya mali tavsiye yerine geçmez. Emeklilik haklarınız ve yükümlülükleriniz, yürürlükteki yasal düzenlemelere, bireysel sözleşmelere ve güncel uygulamalara bağlı olarak değişebilir.Estonya’da çalışma ve sosyal güvenlik konularında hak kaybı yaşamamak adına güncel resmi kaynakları takip etmeniz ve gerekirse uzman bir danışmana başvurmanız tavsiye edilir.
Bu içerikte yer alan bilgilerde olabilecek eksiklik ya da değişikliklerden dolayı yazar(lar) herhangi bir hukuki sorumluluk kabul etmemektedir.
